Biểu Tượng Trong Văn Học Là Gì?

Chắc hẳn trong quá trình học văn, các em đã rất quen thuộc với các hình ảnh như “con cò”, “dòng sông”, “chiếc nón bài thơ”,… xuất hiện trong rất nhiều tác phẩm văn học. Vậy, các em có bao giờ tự hỏi, tại sao tác giả lại sử dụng những hình ảnh này, và ý nghĩa sâu ẩn đằng sau chúng là gì? Hôm nay, cô trò mình cùng nhau tìm hiểu một khái niệm rất hay trong chương trình Ngữ Văn, đó là biểu tượng trong văn học nhé!

1. Biểu tượng trong văn học là gì?

Biểu tượng trong văn học là một hình ảnh, một sự vật, một nhân vật, hoặc một chi tiết nào đó trong tác phẩm mang ý nghĩa kép.

• Nghĩa thực: Biểu tượng trước hết phải là một sự vật, hiện tượng có nghĩa thực, có mặt biểu hiện cụ thể, trực quan.
• Nghĩa biểu tượng: Ngoài nghĩa thực, biểu tượng còn mang một ý nghĩa trừu tượng, khái quát, thường gắn với một quan niệm, tư tưởng, tình cảm, tâm trạng của con người hoặc một vấn đề mang tính triết lý nhân sinh, xã hội.

Nói một cách dễ hiểu hơn, biểu tượng là những hình ảnh gần gũi, quen thuộc trong đời sống, nhưng khi được đặt trong một tác phẩm văn học, nó lại ẩn chứa những tầng ý nghĩa sâu xa, mang thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm.

2. Phân biệt biểu tượng với các khái niệm khác

Để hiểu rõ hơn về biểu tượng trong văn học, chúng ta cần phân biệt nó với một số khái niệm tương đồng như: hình ảnh, chất liệu, điển tích, ẩn dụ.

2.1. Biểu tượng và hình ảnh:

• Hình ảnh là những bức tranh ngôn từ được tác giả xây dựng dựa trên những chất liệu cụ thể của đời sống. Hình ảnh giúp người đọc hình dung rõ nét hơn về nội dung tác phẩm.
• Biểu tượng, như đã nói, là hình ảnh mang nghĩa kép, vừa có nghĩa thực, vừa có nghĩa biểu tượng được gửi gắm.

Ví dụ:

• “Dòng sông” là hình ảnh quen thuộc trong thơ ca.
• “Dòng sông” trở thành biểu tượng cho cuộc đời, dòng chảy thời gian, lịch sử trong bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh.

2.2. Biểu tượng và chất liệu:

• Chất liệu của văn học là tất cả những gì thuộc về hiện thực đời sống được tác giả đưa vào tác phẩm. Chất liệu rất đa dạng, phong phú.
• Biểu tượng là một hình ảnh cụ thể được lựa chọn từ chất liệu của nhà văn.

2.3. Biểu tượng và điển tích:

• Điển tích là những hình ảnh, sự tích được trích dẫn từ văn hóa, lịch sử, được sử dụng rộng rãi và trở nên quen thuộc.
• Biểu tượng có thể được xây dựng từ điển tích, nhưng không phải điển tích nào cũng là biểu tượng.

Ví dụ:

• Hình ảnh “Thánh Gióng” là điển tích về người anh hùng dân tộc.
• Hình ảnh “Thánh Gióng” trở thành biểu tượng cho sức mạnh, tinh thần bất khuất của dân tộc trong tác phẩm văn học.

2.4. Biểu tượng và ẩn dụ:

• Ẩn dụ là biện pháp tu từ dựa trên sự tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng để tạo ra hình ảnh mới độc đáo, gợi cảm.
• Biểu tượng là hình ảnh mang ý nghĩa kép, trong đó có thể sử dụng biện pháp ẩn dụ.

3. Ý nghĩa của biểu tượng 

Biểu tượng trong văn học đóng vai trò quan trọng trong việc:

• Làm giàu ý nghĩa cho tác phẩm: Biểu tượng giúp người đọc cảm nhận được những tầng ý nghĩa sâu ẩn đằng sau những hình ảnh tưởng chừng như đơn giản. Làm cho câu chuyện hoặc bài thơ trở nên phong phú và đa dạng hơn
• Tăng tính thẩm mỹ, gợi hình, gợi cảm: Biểu tượng thường yêu cầu độc giả suy nghĩ và phân tích để hiểu được ý nghĩa sâu xa của nó. Khơi gợi trí tưởng tượng phong phú, giúp người đọc cảm nhận tác phẩm một cách sâu sắc hơn. Làm tăng mức độ tham gia và sự kết nối với tác phẩm
• Thể hiện tư tưởng, quan điểm nghệ thuật của tác giả: Việc sử dụng biểu tượng thể hiện tài năng, sự sáng tạo cũng như nhấn mạnh các chủ đề và thông điệp mà tác giả muốn truyền tải.

4. Một số biểu tượng thường gặp trong văn học

Trong văn học, có rất nhiều hình ảnh được sử dụng làm biểu tượng, phổ biến nhất là:

• Hình ảnh con người: Người lính, người mẹ, người nông dân,…
• Hình ảnh thiên nhiên: Mặt trời, mặt trăng, dòng sông, cây cối,…
• Hình ảnh sự vật: Chiếc thuyền, con đường, cánh cửa,…

Mỗi biểu tượng lại mang một ý nghĩa riêng, tùy thuộc vào cách sử dụng của tác giả và bối cảnh của tác phẩm.

5. Kết luận

Biểu tượng là một yếu tố nghệ thuật đặc biệt trong văn học. Việc tìm hiểu và phân tích biểu tượng giúp chúng ta cảm nhận được vẻ đẹp, sức hấp dẫn của tác phẩm văn học, từ đó hiểu sâu sắc hơn thông điệp mà tác giả muốn truyền tải.

Các em đã hiểu rõ hơn về biểu tượng trong văn học chưa nào? Hãy để lại bình luận bên dưới và chia sẻ những ví dụ về biểu tượng mà em biết nhé!