So sánh trong văn học là gì?

Chắc hẳn trong quá trình học tập môn Ngữ Văn, các em đã được làm quen với rất nhiều tác phẩm văn học đặc sắc. Bên cạnh việc tìm hiểu nội dung, chúng ta còn được thầy cô hướng dẫn phân tích những nét đặc sắc về nghệ thuật. Và một trong những biện pháp nghệ thuật được sử dụng phổ biến nhất, đó chính là so sánh. Vậy so sánh trong văn học là gì? So sánh có vai trò như thế nào trong việc làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho tác phẩm? Hãy cùng cô tìm hiểu kỹ hơn qua bài viết ngày hôm nay nhé!

1. Khái niệm so sánh trong văn học

So sánh là biện pháp tu từ sử dụng nhằm đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng nào đó để từ đó làm nổi bật đặc điểm của đối tượng được nói đến. So sánh giúp cho việc miêu tả trở nên cụ thể, sinh động, gây ấn tượng mạnh mẽ với người đọc, người nghe.

• So sánh trực tiếp: Sử dụng từ “như,” “giống như,” “hệt như” để thể hiện sự tương đồng rõ ràng. Ví dụ: “Cô ấy đẹp như hoa.”
• So sánh ẩn dụ: Không dùng từ chỉ ra sự tương đồng mà chỉ đơn giản gán cho một đối tượng đặc điểm của đối tượng khác. Ví dụ: “Cô ấy là bông hoa giữa đời thường.”

Để dễ hình dung, cô lấy ví dụ về một câu thơ mà chúng ta đã được học:

“Công cha như núi Thái Sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”

Trong câu thơ trên, tác giả dân gian đã sử dụng biện pháp so sánh để thể hiện công lao to lớn của cha mẹ: Công cha được so sánh với hình ảnh “núi Thái Sơn” hùng vĩ, vững chãi. Còn nghĩa mẹ được ví như “nước trong nguồn” vô tận, dạt dào. Việc so sánh với những hình ảnh thiên nhiên kỳ vĩ, bất diệt đã giúp người đọc hình dung rõ nét hơn về công lao to lớn của cha mẹ, đồng thời thể hiện sự biết ơn, kính trọng của con cái đối với bậc sinh thành.

2. Các kiểu so sánh thường gặp trong văn học

Trong văn học, người ta thường phân chia thành 4 kiểu so sánh chính:

• So sánh ngang bằng: Là kiểu so sánh dùng để đối chiếu 2 sự vật, hiện tượng có nét tương đồng. Kiểu so sánh này thường sử dụng các từ ngữ như: như, tựa, giống như, là, bằng, y như,…
  Ví dụ:

  “Tiếng suối trong như tiếng hát xa” (Tiếng hát con tàu – Chế Lan Viên)

• So sánh không ngang bằng: Là kiểu so sánh dùng để đối chiếu 2 sự vật, hiện tượng có sự chênh lệch nhau. Kiểu so sánh này thường sử dụng các từ ngữ như: hơn, kém, chẳng bằng, hơn là,…
  Ví dụ:

  “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó hơn là cả sắt, hơn là vàng, nó kết chặc thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước” (Tinh thần yêu nước của nhân dân ta – Hồ Chí Minh)

• So sánh kép: Là kiểu so sánh kết hợp cả so sánh ngang bằng và so sánh không ngang bằng.
  Ví dụ:

  “Càng yêu con, càng oán con nhiều hơn
  Bởi tình yêu bị con lừa dối
  Giờ ta hiểu: Con như chiếc lá
  Rụng rời cành khi gió thu se lạnh
  Đời cha chẳng bằng một chiếc que
  Để con cời, thổi ngọn lửa hồng”
  (Chiếc lá – Chế Lan Viên)

• So sánh loại suy (ẩn dụ): Là kiểu so sánh không dùng từ ngữ so sánh, dựa vào sự liên tưởng, tưởng tượng của người đọc, người nghe.
  Ví dụ:

  “Bác vẫn ngồi đinh ninh
  Chòm râu hồn hậu
  Chí bền vững như đồng
  Đất nước như lửa đốt
  Năm canh chưa ngủ”
  (Bác ơi – Tố Hữu)

3. Tác dụng của biện pháp so sánh trong văn học

Như vậy, qua phần định nghĩa, chúng ta đã biết được so sánh trong văn học là gì. Vậy so sánh có tác dụng như thế nào trong văn học?

• Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. Việc so sánh sự vật, sự việc với những hình ảnh quen thuộc, gần gũi giúp người đọc dễ dàng hình dung, cảm nhận được những đặc điểm nổi bật của đối tượng. Từ đó, khơi gợi nhiều liên tưởng thú vị, tạo ấn tượng sâu sắc cho người đọc, người nghe.
• Khắc họa tính cách: So sánh có thể làm nổi bật những phẩm chất hoặc tính cách của nhân vật thông qua việc liên hệ với các đối tượng khác.
• Gợi lên liên tưởng: Thông qua so sánh, tác giả có thể dẫn dắt người đọc đến những ý nghĩa sâu xa hơn, mở rộng tầm hiểu biết của họ về các chủ đề và ý tưởng.
• Biểu hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả một cách gián tiếp, sâu sắc và tinh tế.

Một ví dụ về so sánh trong văn học rỏ nét nhất : tác phẩm “Tôi đi học”

Trong văn bản “Tôi đi học”, nhà văn Thanh Tịnh đã sử dụng khá nhiều những hình ảnh so sánh giàu giá trị biểu cảm. Nghĩ đến những ngày đầu tiên đi học, tác giả bồi hồi viết: “Tôi quên thể nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng”. Hồi tưởng lại ngày đầu tiên đi học, tác giả lại thấy mình đã có những ý nghĩa mà chúng “thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi”.

Nhìn những cô cậu học trò ngày đầu tiên đến lớp như mình, nhân vật tôi lại có một niềm đồng cảm sâu sắc: “Họ như con chim con đứng trên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ. Họ thèm vụng và ước ao thẩm được như những người học trò cũ, biết lớp, biết thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ”. Những so sánh nêu trên xuất hiện ở các thời điểm khác nhau để diễn tả những cảm xúc phong phú của nhân vật “tôi”.

Các hình ảnh so sánh rất nhẹ nhàng, đẹp đẽ: mấy cánh hoa tươi, làn mây lướt, con chim non,… Nhờ các hình ảnh giàu sức gợi cảm mà cảm giác và ý nghĩ của nhân vật tôi được thể hiện cụ thể, rõ ràng hơn, đồng thời cũng gợi ra cho truyện cái chất thơ trong trẻo.

4. Một số lưu ý khi sử dụng biện pháp tu từ so sánh

• Cần lựa chọn những hình ảnh so sánh phù hợp, chính xác, tránh gây hiểu nhầm, tối nghĩa.
• Không nên lạm dụng quá nhiều biện pháp so sánh, khiến câu văn trở nên rườm rà, mất đi sự tự nhiên.

Bây giờ thì các em đã hiểu so sánh trong văn học là gì rồi phải không nào? Hy vọng rằng những kiến thức bổ ích trên sẽ giúp các em vận dụng tốt biện pháp nghệ thuật so sánh trong quá trình học tập môn Ngữ Văn nhé!

Các em hãy để lại bình luận bên dưới nếu như có bất kỳ thắc mắc nào cần được giải đáp nhé!