Thế nào là tính biểu cảm trong văn học?

Các em học sinh thân mến, khi tiếp cận với một tác phẩm văn học, hẳn là chúng ta đều mong muốn được sống cùng những vui buồn, giận hờn của nhân vật, được hòa mình vào thế giới đầy màu sắc mà nhà văn kiến tạo. Vậy làm thế nào để văn học có thể chạm đến trái tim người đọc một cách tự nhiên và sâu sắc như vậy? Câu trả lời chính là tính biểu cảm – một yếu tố vô cùng quan trọng tạo nên sức hấp dẫn của tác phẩm. Trong bài viết này, chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu về tính biểu cảm trong văn học, khám phá xem yếu tố này được thể hiện như thế nào và vai trò của nó đối với tác phẩm ra sao nhé!

Tính biểu cảm là gì?

Trước khi đi vào tìm hiểu tính biểu cảm trong văn học, chúng ta cần hiểu biểu cảm chính là bộc lộ tâm trạng, là bày tỏ những cảm xúc, suy nghĩ của con người về thế giới xung quanh. Ngôn ngữ biểu cảm là ngôn ngữ giàu tính hình ảnh, nhạc điệu, sử dụng nhiều từ ngữ bộc lộ trực tiếp cảm xúc.

Vậy tính biểu cảm là khả năng tác động mạnh mẽ vào cảm xúc, tâm hồn người đọc của văn học. Nói cách khác, chính là khả năng khơi gợi những rung động trong tâm hồn người đọc, khiến họ đồng cảm và chia sẻ với những gì tác giả gửi gắm.

Một số khía cạnh chính của tính biểu cảm

1. Ngôn ngữ và hình ảnh

• Từ ngữ gợi cảm: Sử dụng từ ngữ có sức mạnh gợi hình, gợi cảm để khắc họa rõ nét tâm trạng, cảm xúc của nhân vật.
• Hình ảnh ẩn dụ và so sánh: Sử dụng các biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh để tạo ra những hình ảnh mạnh mẽ, giúp độc giả cảm nhận sâu sắc hơn về tình huống.

2. Cảm xúc của nhân vật

• Nội tâm và diễn biến tâm lý: Miêu tả chi tiết về suy nghĩ, cảm xúc và những biến đổi tâm lý của nhân vật, từ đó giúp độc giả thấu hiểu và đồng cảm với họ.
• Xung đột nội tâm: Khắc họa những mâu thuẫn trong tâm hồn nhân vật, tạo ra những tình huống cảm xúc phong phú.

3. Bối cảnh và tình huống

• Thiết lập bối cảnh: Sử dụng bối cảnh không gian và thời gian để làm nổi bật cảm xúc của nhân vật, như cảnh mưa bão để thể hiện sự bi thương hay ánh nắng để biểu lộ niềm vui.
• Tình huống căng thẳng: Tạo ra các tình huống kịch tính hoặc xung đột để kích thích cảm xúc của nhân vật và từ đó gây ảnh hưởng đến người đọc.

4. Giọng điệu và phong cách viết

• Giọng điệu: Sử dụng giọng điệu phù hợp (trang nghiêm, nhẹ nhàng, châm biếm, hài hước) để thể hiện cảm xúc và thái độ của tác giả.
• Phong cách cá nhân: Mỗi tác giả có cách thể hiện riêng, ảnh hưởng đến cách người đọc cảm nhận và tiếp nhận cảm xúc.

5. Tương tác với độc giả

• Kích thích phản ứng cảm xúc: Tác phẩm văn học thường được viết để chạm đến trái tim người đọc, tạo ra những phản ứng cảm xúc mạnh mẽ như xúc động, đau thương, hay vui mừng.
• Gợi mở suy ngẫm: Gây ra những câu hỏi và suy nghĩ cho độc giả, từ đó giúp họ tự mình cảm nhận và trải nghiệm cảm xúc qua tác phẩm.

Làm thế nào để nhận biết tính biểu cảm trong văn học?

Để nhận biết tính biểu cảm, các em có thể dựa vào một số đặc điểm sau:

• Ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc: Tác giả thường sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ,… để ngôn ngữ trở nên sinh động, gợi hình, gợi cảm, qua đó tác động mạnh mẽ đến tâm hồn người đọc.
• Giọng điệu da diết, tha thiết: Giọng điệu bài văn cũng là một yếu tố quan trọng góp phần thể hiện tính biểu cảm. Khi vui, giọng điệu thường trong sáng, sôi nổi, khi buồn, giọng điệu lại trở nên trầm lắng, da diết.
• Lựa chọn chi tiết tiêu biểu: Những chi tiết giàu giá trị biểu cảm thường được tác giả sử dụng để khắc họa chân dung nhân vật, đồng thời bộc lộ thái độ, tình cảm của mình.

Vai trò của tính biểu cảm trong văn học

Tính biểu cảm là một yếu tố quan trọng góp phần tạo nên giá trị của tác phẩm. Vậy tính biểu cảm đóng vai trò như thế nào?

• Tính biểu cảm giúp tác phẩm có sức lay động sâu sắc đến tâm hồn người đọc. Khiến người đọc đồng cảm với những vui, buồn, yêu, ghét,… của nhân vật.
• Tính biểu cảm giúp tác phẩm trở nên sinh động, hấp dẫn và giàu hình ảnh.
• Tính biểu cảm giúp nhà văn thể hiện tư tưởng, tình cảm của mình một cách tự nhiên và chân thực nhất.

Một số ví dụ về tính biểu cảm trong văn học

Để hiểu rõ hơn, chúng ta hãy cùng phân tích một số ví dụ sau:

Ví dụ 1: Trong bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến, tính biểu cảm được thể hiện rõ nét qua câu thơ:

“Bác đến chơi đây ta với ta”.

Câu thơ tưởng chừng giản dị nhưng lại chất chứa tình bạn tha thiết, sâu nặng. “Ta với ta” là sự hòa hợp tuyệt đối, không chút khoảng cách giữa tác giả và bạn bè. Tình bạn ấy đã vượt lên trên tất cả những giá trị vật chất tầm thường.

Ví dụ 2: Trong tác phẩm “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng, tính biểu cảm được thể hiện qua đoạn văn:

“Tôi bỏ nhỏ chiếc lược vào túi áo ngực của con bé, thắt cái áo lại cho con bé và hôn con. Con bé hỏi:

• Ba về! Ba mua cho con búp bê cho con luôn nghen ba! Con hôn ba một cái nữa.
  Nó hôn vội vào da thịt tôi rồi chạy đuổi theo chiếc xe.”

Qua lời thoại và hành động của bé Thu, người đọc cảm nhận được tình yêu thương ba tha thiết, nồng nàn. Chi tiết “hôn vội” và “chạy đuổi theo xe” cho thấy bé Thu vô cùng yêu quý và mong muốn được ở bên ba.

 

Kết luận

Tính biểu cảm là một yếu tố quan trọng làm nên sức sống và giá trị nghệ thuật của tác phẩm văn học. Nhờ có tính biểu cảm, tác phẩm văn học mới có thể chạm đến trái tim người đọc, khơi gợi trong họ những rung động về tình cảm và suy nghĩ.  Hy vọng qua bài viết này, các em đã hiểu rõ hơn thế nào là tính biểu cảm trong văn học. Nếu các em có bất kỳ câu hỏi nào, hãy để lại bình luận bên dưới để chúng ta cùng trao đổi nhé!