Làm thế nào để phân tích ý nghĩa của một đoạn văn?

Chắc hẳn trong quá trình học tập môn Ngữ văn, các em học sinh đều từng bối rối tự hỏi: “Làm thế nào để phân tích ý nghĩa của một đoạn văn một cách trọn vẹn và chính xác?”. Việc phân tích ý nghĩa đoạn văn là một yêu cầu quan trọng, xuất hiện thường xuyên trong các bài kiểm tra cũng như kỳ thi quan trọng. Hiểu được điều đó, thầy cô sẽ hướng dẫn các em cách “giải mã” một đoạn văn bất kỳ, giúp các em tự tin hơn trên con đường chinh phục môn Ngữ văn.

Nắm vững bố cục và mạch lạc ý chính

Để phân tích ý nghĩa của một đoạn văn, trước hết, các em cần phải xác định được bố cục và mạch lạc ý chính mà tác giả muốn truyền tải.

• Đoạn văn thường được chia thành ba phần: mở đoạn, phát triển đoạn và kết đoạn. Mỗi phần đảm nhiệm một vai trò riêng trong việc dẫn dắt người đọc đến với nội dung chính.
• Việc xác định bố cục giúp các em nắm được đường dây của đoạn văn, từ đó dễ dàng tìm ra câu chủ đề – linh hồn của cả đoạn.
• Câu chủ đề thường nằm ở đầu hoặc cuối đoạn, thể hiện rõ nhất ý chính mà tác giả muốn gửi gắm.

Ví dụ: Trong đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” (Tắt đèn – Ngô Tất Tố), đoạn văn miêu tả cảnh chị Dậu phản kháng thể hiện bố cục rõ ràng:

• Mở đoạn: Tình thế nguy cấp của chị Dậu khi chứng kiến chồng bị đánh đập dã man.
• Phát triển đoạn: Hành động phản kháng quyết liệt của chị Dậu để bảo vệ chồng.
• Kết đoạn: Cảnh chị Dậu quật ngã hai tên tay sai.

Câu chủ đề nằm ở đầu đoạn: “Chị Dậu nghiến hai hàm răng” đã thể hiện rõ tinh thần phản kháng mãnh liệt của người phụ nữ nông dân.

Phân tích các biện pháp nghệ thuật

Sau khi đã nắm được bố cục và nội dung chính, chúng ta cần “mổ xẻ” các biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng. Đây là yếu tố quan trọng góp phần làm nên sức sống cho đoạn văn.

• Từ ngữ: Tác giả sử dụng từ ngữ nào đặc biệt? Nghĩa đen, nghĩa bóng của từ? Tác dụng của việc sử dụng từ ngữ đó?
• Hình ảnh: Hình ảnh nào được tác giả sử dụng? Hình ảnh đó có ý nghĩa gì?
• Biện pháp tu từ: Tác giả sử dụng biện pháp tu từ nào? (so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ… ) Tác dụng của việc sử dụng biện pháp tu từ đó?

Ví dụ: Trong đoạn trích “Chí Phèo” (Nam Cao), đoạn văn miêu tả tiếng cười của Chí Phèo sau khi gặp Thị Nở:

“Tiếng cười như vỡ từ trong lồng ngực lao ra, xé nát cái không khí vẩn bụi và nắng chiều, và làm cho người ta nhớ đến tiếng gầm gừ của con vật lạ. “

• Hình ảnh: “Tiếng cười như vỡ từ trong lồng ngực lao ra”, “xé nát cái không khí vẩn bụi và nắng chiều”, “tiếng gầm gừ của con vật lạ”
• Biện pháp tu từ: So sánh “tiếng cười như vỡ…”, “như tiếng gầm gừ…”

Phân tích: Bằng việc sử dụng hàng loạt hình ảnh so sánh độc đáo, tác giả Nam Cao đã khắc họa thành công tiếng cười dữ dội, man rợ, không còn giữ được nhân tính của Chí Phèo sau khi bị xã hội chà đạp.

Liên hệ tác phẩm và rút ra thông điệp

Cuối cùng, để bài phân tích thêm phần sâu sắc, các em cần liên hệ đoạn văn với tác phẩm, tác giả và rút ra thông điệp mà đoạn văn muốn gửi gắm.

• Tác phẩm: Đoạn văn có ý nghĩa gì đối với toàn bộ tác phẩm?
• Tác giả: Qua đoạn văn, tác giả muốn gửi gắm điều gì?
• Bài học: Đoạn văn mang đến cho người đọc bài học gì?

Ví dụ: Qua đoạn văn miêu tả cảnh cho chữ trong tác phẩm “Chữ người tử tù” (Nguyễn Tuân), ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn thanh cao, trong sạch của Huấn Cao giữa vùng đất tăm tối. Từ đó, Nguyễn Tuân muốn gửi gắm thông điệp về sức mạnh của cái đẹp, của tâm hồn cao thượng có thể chiếu rọi, cảm hóa được cả những con người lầm lỗi.

Tổng kết

Phân tích ý nghĩa của một đoạn văn là một quá trình đòi hỏi sự tỉ mỉ, tinh tế và kiến thức văn học vững vàng. Bằng việc nắm vững các bước cơ bản mà thầy cô vừa hướng dẫn, thầy cô tin rằng các em hoàn toàn có thể tự tin phân tích bất kỳ đoạn văn nào. Hãy luôn nhớ rằng, việc luyện tập thường xuyên là chìa khóa giúp các em nâng cao khả năng cảm thụ văn học và viết văn hay hơn.

Các em có muốn tìm hiểu thêm về cách phân tích các biện pháp tu từ hay cách viết mở bài, kết bài ấn tượng? Hãy để lại bình luận bên dưới để thầy cô giải đáp nhé! Đừng quên chia sẻ bài viết bổ ích này đến với bạn bè và cùng nhau chinh phục môn Ngữ văn nhé!